ترتيب نهج البلاغه
نهج البلاغه داراى سه محور اصلى است:
شامل 239 خطبه است و از نظر زمانى به سه بخش تقسيم مىگردد:
- قبل از حكومت مانند (خطبههاى 5 - 67 - 139و...)
- در هنگامه خلافت (مانند خطبههاى 3 - 12 - 15 - 16 و...)
- دوران حكومت (مانند خطبههاى 20 - 21 - 27 - 105 - 47 - 108 و...)
2 - نامهها:
شامل 79 نامه است و تقريبا تمام آنها در زمان خلافت آن حضرت نوشته شده است.
3 - كلمات قصار يا قصار الحكم:
شامل 480 كلمه است و از حيث موضوعات بسيار متنوع مىباشند.
عناوين نهج
تنوع موضوعات در نهج البلاغه بسيار چشمگير است و كتب متعددى نيز در اين خصوص به نگارش در آمده است.در اينجا از باب نمونه به چند موضوع در نهج البلاغه اشاره مىكنيم:
خطبهها شامل موضوعاتى مىباشند مانند:
اخلاق (8 - 10 - 20 - 21 - 63 - 24 و...)
بحثهاى سياسى (32 - 37 - 41 - 50 و...)
افشاگرى و احزاب (30 - 105 - 19 و...)
جامعه شناسى (1 - 32 و...)
آيندهنگرى يا ملاحم (13 - 47 - 98 - 101 - 108 و...) و موضوعات فراوان ديگر.
نامهها نيز به طور كلى به عنوانهاى:
اخلاقى (مانند 3 - 22 - 47 و...)
نامه به دشمنان (6 - 7 - 10 - 17 و...)
به فرمانداران و استانداران (5 - 8 - 19 - 20 - 56 و...)
به فرماندهان نظامى و مسئولان بيت المال (25 - 26 - 4 - 13 و...)
خطاب به مردم (2 - 29 - 38 و...)
وصيتهاى امام (23 - 24 - 51 و...) تقسيم مىشود.
كلمات قصار نيز تقريبا تمام موضوعات مورد نياز جامعه را در بردارد و از نظر تنوع موضوعات بسيار گستردهاند.
منابع نهج البلاغه
سيد رضى در تأليف نهج البلاغه از كتابخانه شخصى خود و كتابخانههاى بزرگ سيد مرتضى و بيت الحكمة بغداد و ديگر كتابخانههاى موجود استفاده كرده است.
گرچه خود سيد رضى جز در مواردى اندك نام منابع خويش را در متن كتاب ذكر نكرده، اما آنچه از منابع مورد استفاده او به دست آمده در كتب شرح نهج البلاغه مفصلا بيان شده است.
از جمله اين منابع است:
البيان و التبيين از جاحظ - المقتضب، از مجرد - مغازى، سعيد بن يحيى اموى - الجمل، واقدى - المقامات في مناقب أمير المؤمنين عليهالسلام، ابو جعفر اسكافى - تاريخ طبرى و...
اسناد نهج البلاغه
اشكالى كه از ديرباز به نهج البلاغه مىكردند اين بود كه سيد رضى سندهاى روايات خويش را حذف كرده بنابر اين، اين كتاب از نظر علمى اعتبار چندانى ندارد و تنها در حد يك كتاب ادبيات مىتوان از آن بهره جست.
با توجه به اين اشكال از قرنها قبل بزرگان علما در صدد جمع آورى مصادر نقل سيد رضى بودهاند و خطبهها و نامهها و كلمات قصار نهج البلاغه را از منابعى قبل از سيد رضى جمع آورى كردهاند.
هم اكنون چندين جلد كتاب موجود است كه تمام منقولات سيد رضى را با ذكر طرق گوناگون مسندا نقل كردهاند.در بعضى موارد نيز براى يك خطبه دهها سند و منبع آوردهاند كه تفصيل آن را مىتوانيد در كتب مذكور بيابيد.
از جمله كتب مصادر نهج البلاغه مىتوان به عناوين زير اشاره نمود:
1 - مصادر نهج البلاغة و أسانيده از سيد عبد الزهراء حسينى
2 - مدارك نهج البلاغة از هادى كاشف الغطاء
3 - مصادر نهج البلاغة از سيد هبة الدين شهرستانى
4 - اسناد و مدارك نهج البلاغه (فارسى)، از محمد دشتى و دهها عنوان ديگر در اين زمينه.
شرح
پيرامون اين كتاب شريف شرحهاى فراوان نگاشته شده و برخى بزرگان كتابهايى براى فهرست اسامى شرحهاى نهج البلاغه نوشتهاند.از جمله شيخ حسين جمعه در كتاب «شروح نهج البلاغه» 210 شرح نام برده و آقاى رضا استادى در كتابنامه نهج البلاغه نام 370 شرح را ذكر كرده است (همراه با ترجمه).
علاوه بر اهميت و اعتبار اين كتاب شريف، صعوبت و سختى درك آن نيز نياز آن را به شرح بيشتر كرده است.
معروفترين شروح نهج البلاغه عبارتند از:
1 - شرح ابن ميثم بحرانى متوفاى 679 هجرى
2 - شرح ابن ابى الحديد معتزلى متوفاى حدود 655 هجرى
3 - شرح شيخ محمد عبده، متوفاى 1323 هجرى (مفتى مصر در آن زمان)
4 - شرح علامه محمد تقى جعفرى (معاصر)
5 - منهاج البراعة از قطب الدين راوندى، متوفاى 573 هجرى
6 - شرح فخر رازى مفسر بزرگ اهل تسنن، متوفاى 606 هجرى
مستدركات
براى «نهج البلاغه» به لحاظ اهميتى كه در نظر بزرگان داشته، چندين كتاب به عنوان مستدرك نهج البلاغه نوشته شده است.
انگيزه نوشتن مستدرك براى يك كتاب آن است كه ترتيب و حجم كتاب هيچ تغييرى نكند و اعتبار و مقبوليت و شهرت آن آسيب نبيند و در عين حال آنچه مربوط به موضوع كتاب است و در آن كتاب نيامده در كتابى ديگر ضميمه گردد.
از جمله مستدركات نهج البلاغه است:
1 - مستدرك نهج البلاغة از هادى كاشف الغطاء
2 - نهج السعادة در 8 جلد از محمد باقر محمودى
3 - غرر الحكم و درر الكلم از آمُدى
4 - التذييل از اسماعيل حلبى
5 - ملحق نهج البلاغة از احمد بن يحيى و...
ترجمه
نهج البلاغه كتابى است كه به جهت فصاحت و بلاغت بالاى آن بسيارى از عرب زبانان هم از درك مفاهيم آن عاجزند چه رسد به غير عربها، به همين جهت به زبانهاى مختلف ترجمههاى فراوان شده است.ترجمههاى فارسى نهج البلاغه حدود 30 عنوان است كه از قرنهاى قبل تا بحال به فراخور حال منتشر شدهاند.
از جمله معروفترين ترجمههاى فارسى نهج البلاغه در عصر حاضر عبارتند از:
1 - ترجمه فيض الاسلام
2 - ترجمهاى توسط آقاى مبشرى
3 - ترجمه آيت اللّه مكارم شيرازى
4 - ترجمه علامه محمد تقى جعفرى
5 - ترجمه دكتر شهيدى (تقريبا جديدترين ترجمه اين كتاب است)
6 - ترجمه آقاى مصطفى زمانى و...
كتب موضوعات
از كارهاى بسيار ارزشمندى كه پيرامون اين كتاب عظيم شده استخراج موضوعات و چينش مطالب كتاب بر اساس موضوعى است.در اين زمينه نيز بزرگانى از شيعه و غير شيعه دست به قلم بردهاند كه برخى تنها موضوعات را ليست نموده و آدرس دادهاند، برخى ديگر موضوعاتى كلى انتخاب نمودهاند و در ضمن تقسيم موضوعى، شرح و توضيحى نيز بر مطالب نوشتهاند.
از كتب موضوعات نهج البلاغه است:
1 - نهج الصباغة از علامه تسترى، كه 67 موضوع كلى انتخاب كرده و پيرامون هر يك شرح و تفسيرى هم نوشته است.
2 - الدليل، از على انصاريان با يكصد موضوع
3 - الهادى، از آيت اللّه مشكينى كه 625 موضوع انتخاب نموده است.
4 - تصنيف نهج البلاغة از لبيب بيضون با 425 موضوع
5 - الكاشف از دكتر مصطفوى
6 - المعجم المفهرس از محمد دشتى كه در ضمن كار معجم نويسى 45600 موضوع و تيتر بر كلمات امير مؤمنان عليهالسلام زده است.
نسخههاى خطى
كتاب شريف نهج البلاغه از غنىترين منابع اسلامى از حيث نسخههاى خطى است.نسخههاى اين كتاب از عصر مؤلف در قرن پنجم هجرى تا كنون بصورت پيوسته موجود است.در كتابخانههاى مختلف بيش از 130 نسخه خطى معتبر از نهج البلاغه يافت شده از جمله:
1 - نسخهاى مربوط به سال 421 هجرى در كتابخانه آيت الله حسن زاده آملى.
2 - نسخهاى از سال 485 هجرى متعلق به علامه سيد محمد على روضاتى.
3 - نسخهاى مربوط به سال 483 هجرى كه با نسخه حسن بن يعقوب نيشابورى مقابله شده است.
و نسخههاى فراوانى در كتابخانههاى آستان قدس رضوى عليهالسلام و كتابخانه آيت اللّه مرعشى نجفى در قم و...
در صورتی که در سایت فاقد اکانت هستید می توانید - از این طریق عضو شوید
پاسخ با نقل قول