مولف :
نوشته ابو منصور، احمد بن على بن ابى طالب طبرسى از علماى قرن ششم هجرى.
موضوع
بحثها و استدلالهاى معصومين عليهمالسلام و بزرگان دين با مخالفان در موضوعات مختلف.
پيشينه
در طول تاريخ اسلام بسيارى از بزرگان با انگيزه اثبات حق و رد باطل دست به قلم برده و كتبى با عنوان و موضوع احتجاج نوشتهاند، يا فصولى از كتاب خود را به نقل احتجاجات در موضوعات گوناگون اختصاص دادهاند به طورى كه نزديك به 20 عنوان كتاب با نام «الاحتجاج» در ميان كتب شيعه به چشم مىخورد.
اولين تأليفات
اولين كسى كه احتجاج و بحث و استدلال با مخالفان را مطرح نمود پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآله بود كه به دستور قرآن با علماى اديان مختلف و بت پرستان محاجه و بحث مىكرد.
اولين كتابى هم كه در اين باره و با نام «الاحتجاج» نوشته شد از صحابى گرانقدر امام هفتم عليهالسلام «محمد بن ابى عمير» بود.
ابن ابى عمير در زمان اختناق عباسيان سعى فراوان در حفظ ميراث اهل بيت پيامبر صلى الله عليهم اجمعين داشت كه در اين زمينه 94 عنوان كتاب تأليف نموده است.
متاسفانه كتابهاى او بعد از وفاتش دفن شده يا از بين رفتند و تعداد كمى از آنها به ما رسيده است.
انگيزه نگارش
طبرسى در مقدمه الاحتجاج مىگويد:
آنچه باعث شد من چنين كتابى تأليف كنم اين بود كه عدهاى از شيعيان دست از استدلال و بحث با مخالفان برداشتهاند و مىگويند پيامبر و ائمه عليهمالسلام هيچوقت جدال نكردهاند و به شيعه نيز چنين اجازهاى ندادهاند ؛ لذا تصميم گرفتم در يك كتاب بحثهاى بزرگان را با مخالفان در اصول و فروع دين جمع كنم.
البته طبرسى متذكر مىشود كه نهى آنان از مجادله نسبت به افراد ضعيف قوم بوده است.
اعتبار روايات و كتاب
كتاب الاحتجاج از كتب معتبرى است كه علما به آن اعتماد دارند و بدون هيچ دغدغهاى روايات آن را نقل مىكنند.
تنها اشكالى كه متوجه روايات كتاب شده آن است كه اكثر روايات آن مرسله است و هيچ سندى در كتاب براى آنها يافت نمىشود.
جواب اين اشكال آن است كه: علاوه بر آنكه بزرگان به اين كتاب اعتماد نموده و آن را نقل كردهاند، مصنف در مقدمه كتاب مىفرمايد: من بجز روايات تفسير امام عسكرى عليهالسلام بقيه روايات كتاب را بدون سند آوردهام زيرا يا اجماع بر آنها هست يا موافق عقلاند يا در كتب مخالف و موافق مشهورند و روايات تفسير منسوب به امام عسكرى عليهالسلام را با ذكر سند در ابتداى آنها آوردم، چرا كه از حيث شهرت مانند بقيه روايات كتاب نيستند.
و به واسطه اين سخن طبرسى، تمام علما و مؤلفين با وجود روايات مرسله در اين كتاب، به آن اعتماد كردهاند.
ترتيب مطالب
شروع كتاب با آيات و اخبارى است كه ترغيب به بحث و استدلال با مخالفين مىكند و اجر و ثواب حمايت كنندگان از دين خدا را بيان مىكند.
سپس احتجاجات پيامبر و ائمه عليهمالسلام را به ترتيب ذكر كرده و در بين اينها گاهى استدلالها و بحثهاى اصحاب و اهل بيت پيامبر را نيز آورده است.
در پايان نيز، توقيعات امام عصر عجل الله تعالى فرجه الشريف در پاسخ به سؤالات و مشكلات شيعيان ذكر شده است.
ترجمه
كتاب شريف احتجاج طبرسى بسيار مورد استقبال علما و توده مردم قرار گرفت و بارها ترجمه و شرح شد.
از جمله ترجمههاى اين كتاب:
1 - ترجمهاى توسط مولى نظام الدين احمد غفارى مازندرانى.
2 - ترجمهاى از ابو الحسن، على بن حسن زوارى، مفسر بزرگوار و شاگرد محقق كركى.
3 - ترجمهاى توسط عماد الدين قارى استرآبادى.
4 - ترجمه با نام «كشف الاحتجاج» از ملا فتح الله كاشانى م 988 هجرى، كه همراه با شرح كتاب است.
[color=#BF4000] شرح[/color]
1 - شرح ملا فتح الله كاشانى كه اشاره شد.
2 - شرح ميرزا ابو الحسن بحرانى م 1193 هجرى، از علماى بزرگ دوران زنديه در شيراز.
3 - شرح سيد احمد بن محمد حسينى مختارى كه شرحى لطيف است.
