تفسیر سوره واقعه

عَنِ الزُّهْرِيِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِيَّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع يَقُولُ مَنْ لَمْ يَتَعَزَّ بِعَزَاءِ اللَّهِ تَقَطَّعَتْ نَفْسُهُ عَلَى الدُّنْيَا حَسَرَاتٍ وَ اللَّهِ مَا الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةُ إِلَّا كَكِفَّتَيِ الْمِيزَانِ فَأَيُّهُمَا رَجَحَ ذَهَبَ بِالْآخَرِ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ يَعْنِي الْقِيَامَةَليْسَ لِوَقْعَتِها كاذِبَةٌ خافِضَةٌ خَفَضَتْ وَ اللَّهِ بِأَعْدَاءِ اللَّهِ إِلَى النَّارِ رافِعَةٌ رَفَعَتْ وَ اللَّهِ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ إِلَى الْجَنَّة.....(خصال شیخ صدوق)

ترجمه:
زهرى گويد: شنيدم امام زين العابدين عليه السّلام ميفرمود: هر كه بوعده‏هاى خدا تسلى پيدا نكند دلش از حسرت‏هاى دنيا پاره پاره مى‏شود بخدا قسم دنيا و آخرت مانند دو كفه ترازو است كه هر كدام سنگين شود ديگرى را سبك ميكند سپس اين آيات را قرائت فرمود: إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ ... روز قيامت كه پيش آيد و حتما پيش خواهد آمد روزى است كه سرنگون‏كننده است و برترى آور، بخدا قسم دشمنان خدا را بآتش سرنگون ميكند و بخدا قسم دوستان خدا را به بهشت بالا مى‏برد

تفسير نور الثقلين، ج‏5، ص: 203
بسم الله الرحمن الرحيم‏
سورة الواقعة
1- في كتاب ثواب الأعمال باسناده عن أبى عبد الله عليه السلام قال: من قرء في كل ليلة جمعة «الواقعة» أحبه الله و حببه الى الناس أجمعين و لم ير في الدنيا بؤسا أبدا و لا فقرا و لا فاقة و لا آفة من آفات الدنيا و كان من رفقاء أمير المؤمنين عليه السلام، و هذه السورة لأمير المؤمنين خاصة لم يشركه فيها أحد.

امام صادق صلوات الله و سلامه علیه فرمودند: هرکس در هر شب جمعه سورۀ واقعه را بخواند، خداوند او را دوست می داد و او مورد محبت و دوست داشتنی برای تمام مردم قرار می دهد و در دنیا هرگز(ابداً) شدت و سختی (بؤس) و فقر و حاجت و نیازمندی (تنگدستی --> فاقة) و آفتی از آفات دنیا نمی بیند و از رفقای امیر المؤمنین -صلوات الله و سلامه علیه- خواهد بود. و این سوره به صورت خاص برای امیر المؤمنین -صلوات الله و سلامه علیه- بوده و احدی (هیچ کس) در آن شریک نمی شود.

قوله تعالى إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ لَيْسَ لِوَقْعَتِها كاذِبَةٌ هنگاميكه قيامت واقع گردد و در وقوعش هيچ ريب و كذب نيست آن روز قومى را بدوزخ فرو برد و خوار و ذليل كند و طايفه‏اى را بدرجات بهشت سر بلند و رفيع گرداند. ابن بابويه ذيل آيه فوق از حضرت امام زين العابدين عليه السّلام روايت كرده فرمود هر كس پند نگيرد بموعظه‏هاى خداوند خارج تفسير جامع، ج‏7، ص: 38
شود از دنيا با حسرت و پشيمانى سوگند بخدا نيست دنيا و آخرت مگر مانند دو كفه ترازو هر كدام كه سنگين شود آن يكى سبك گردد سپس اين آيه را تلاوت فرمود إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسًّا فَكانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا آنگاه كه زمين سخت بحركت و لرزه در آيد و كوهها از هم متلاشى شود و مانند ذرات گرد هوا پراكنده گرد

وَ كُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً فَأَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ در آنروز شما خلايق بسه طايفه مختلف شويد اصحاب دست راست و اصحاب دست چپ كه مردمى شوم و اهل شقاوتند و كارشان در دوزخ سخت است و طايفه سوم آنهائى هستند كه در ايمان بر همه پيشى گرفتند آنان بحقيقت مقربان درگاهند و در بهشت پر نعمت جاودانى متنعمند. على بن ابراهيم از حذيفه يمانى روايت كرده گفت در روز سيزدهم شهر صفر پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم امر فرمود به بلال قبل از رسيدن وقت نماز مردم را ندا كند چون صداى بلال بلند شد اهل مدينه ضجّه و فرياد شديدى نمودند؟ گفتند هنوز رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم وفات نكرده و از ميان ما غايب نشده اين چه وقت نماز است رسول خدا تشريف تفسير جامع، ج‏7، ص: 39
آورد بدرب سده مسجد حلقه در را گرفت و فرمود: اى مردم آيا ميشنويد عرض كردند بلى اى رسول خدا مطيع فرمان بردار هستيم و ضمانت ميكنيم فرمود خبر ميدهم بشما كه خداوند مردم را دو صنف آفريد اصحاب راست و اصحاب چپ مرا از اصحاب راست قرار داد و اصحاب راست را سه طايفه نمود اصحاب ميمنه و مشئمه و سابقون من از سابقون و بهترين آنها ميباشم و آنها را قبيله‏هاى متعددى قرار داد چنانكه فرمود وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ و قبيله من بهترين قبيله‏ها است و قبيله را بيتهائى قرار داد و مرا از بهترين خانواده بر گزيد و فرمود: إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً من بزرگترين فرزندان آدم و گرامى‏ترين شما هستم نزد خداى تعالى و فخرى نيست براى من آگاه باشيد مرا خداوند از ميان سه نفر اهل بيت خود انتخاب نمود من و على و جعفر دو فرزند أبي طالب و حمزة بن عبد المطلب خوابيده بوديم در زمين ابطح و هر يك پيراهن خود را بصورت خود كشيده بوديم على طرف راست من و جعفر طرف چپ و حمزه پائين پا قرار گرفته بودند بيدار شدم از خواب جبرئيل را با سه فرشته ديگر مشاهده تفسير جامع، ج‏7، ص: 40
نمودم فرشتگان بجبرئيل گفتند بسوى كدام يك از اينها فرستاده شده‏اى گفت بسوى محمّد و او بزرگ پيغمبران و على بزرگ اوصياء و جعفر از براى او دو بال سبز است كه پرواز ميكند در بهشت و حمزه سيد شهدا است.

ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ قَلِيلٌ مِنَ الْآخِرِينَ عَلى‏ سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ مُتَّكِئِينَ عَلَيْها مُتَقابِلِينَ جمع بسيارى از امم پيشين و اندكى از متأخرين در بهشت بعزت بر سريرهاى زربافت مرصع تكيه زنند همه شادان با ياران و دوستان خود رو بروى يكديگر بر آن سريرها مى‏نشينند- محمّد بن عباس ذيل آيه فوق از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده فرمود مراد باولين فرزند آدم است كه برادرش او را بقتل رسانيد و مؤمن آل فرعون و صاحب يس و مقصود از آخرين امير المؤمنين عليه السّلام است يَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ بِأَكْوابٍ وَ أَبارِيقَ وَ كَأْسٍ مِنْ مَعِينٍ لا يُصَدَّعُونَ عَنْها وَ لا يُنْزِفُونَ وَ فاكِهَةٍ مِمَّا يَتَخَيَّرُونَ وَ لَحْمِ طَيْرٍ مِمَّا يَشْتَهُونَ و پسران زيبا كه هرگز حسن و جوانى آنها از بين نرود گرد آنها بخدمت ميگردند با كوزه‏هاى بلورين و مشربه‏هاى زرين و جامهاى پر از شراب ناب نه هرگز از نوشيدن آن درد سرى يابند و نه مستى عقل و رنج خمار
كشند و ميوه خوش هر چه بر گزينند و گوشت مرغان و هر غذائى كه مايل باشند- طبرسى ذيل آيه فوق از امير المؤمنين عليه السّلام روايت كرده فرمود مراد از ولدان اطفال اهل دنيا هستند كه نه آنها حسناتى دارند تا ثواب داده شوند و نه سيئاتى تا عقاب كنند ايشان را و پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود اطفال كفار خادمين اهل بهشت ميباشند در كافى از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده فرمود بهترين خورشها در دنيا و آخرت گوشت است پروردگار ميفرمايد
وَ لَحْمِ طَيْرٍ مِمَّا يَشْتَهُونَ وَ حُورٌ عِينٌ كَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَكْنُونِ جَزاءً بِما كانُوا يَعْمَلُونَ و زنان سيه چشم كه در زيبائى و لطافت چون مرواريد و لؤلؤى پوشيده‏اند كه هوا در آن اثر نكرده تا صفاى لون و ضياء آن را از بين ببرد براى آنها مهيا است اين نعمتها پاداش عبادات و اعمالى است كه در دنيا بجا آورده‏اند لا يَسْمَعُونَ فِيها لَغْواً وَ لا تَأْثِيماً إِلَّا قِيلًا سَلاماً سَلاماً در آن بهشت هيچ سخن لغو و بيهوده نشوند و نه بيكديگر گناهى بر بندند و جز سلام و تحيت و احترام نگويند و نشنوند

وَ أَصْحابُ الْيَمِينِ ما أَصْحابُ الْيَمِينِ فِي سِدْرٍ مَخْضُودٍ وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ وَ ماءٍ مَسْكُوبٍ وَ فاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ وَ فُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ و اصحاب راست و يمين چه خوش روزگارى دارند در سايه درختان سدر پر ميوه و بى خار و درختان پر برگ و سايه دار و در سايه بلند درختان و در اطراف نهرهاى زلال و ميوه‏هاى بسيار كه هيچوقت
منقطع نشود و هيچكس بهشتيان را از آن ميوه‏ها منع نكند و بسترهاى پر بها گسترده شده و فراش در اين آيه كنايه از زنان است چراکه عرب زنان را فراش خوانند و مرفوعه كمال حسن و زيبائى آنها است‏.البته اینکه عرب به زنان فراش گویند را باید دید در روایت به آن اشاره ای شده است یا خیر؟

إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً (35) فَجَعَلْناهُنَّ أَبْكاراً (36) عُرُباً أَتْراباً (37) لِأَصْحابِ الْيَمِينِ (38) ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ (39)
وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِينَ (40)
إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً فَجَعَلْناهُنَّ أَبْكاراً عُرُباً أَتْراباً ما بيافريديم آن زنان را نيكو خصال و آنها را براى هميشه دوشيزه و بكر گردانيديم و شوهر دوست و با غنج و ناز و جوان و همسالان هم پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود:اهل بهشت چون وارد بهشت شوند جوان و سفيد روى و جعد موى گردند لِأَصْحابِ الْيَمِينِ ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِينَ اين نعمتهاى بهشتى مخصوص اصحاب يمين است. جمعى از پيشينيان و طايفه‏اى از اين امت. در مجالس، از پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت كرده فرمود اگر يكى از زنان اهل بهشت در شب تاريك ظاهر شود نور او روشن‏تر از نور ماه شب چهارده است و عطر او تمام دنيا را فرا گيرد و اگر لباسى از لباسهاى اهل بهشت را در دنيا حضور مردم باز كنند بيهوش ميشوند چون بآن لباس نظر كنند ديده‏هاى آنها خيره شود و فرمود سوگند بآنخدائيكه قرآن را بمن نازل نمود اهل بهشت روز بروز جوانى آنها تازه‏تر گردد و حسن و جمالشان زيادتر ميشود بر عكس مردم دنيا كه روز بروز پيرتر و فرتوت و شكسته تر ميشوند و فرمود هر كس صلوات بر من بفرستد و بگويد صلى اللّه على محمّد و آل محمّد خداوند بر او رحمت بفرستد و اگر بگويد صلى اللّه على محمّد و بر آل من صلوات نفرستد بوى بهشت بمشام او نرسد و حال آنكه بوى بهشت از مسافت پانصد سال راه استشمام ميشود