دهمین خورشید

در صریا[2] متولد شد. نام مبارکش علی ، کنیه اش ابوالحسن، [3] و القابش: نجیب، مرتضی، هادى، «نقی»، «عالم »، «فقیه»، «امین»، «مؤتمن»، «طیب»، «متوکل» و «عسکری» [4] می باشد و مشهورتر از همه «هادی » و «نقی » است.

پدر آن گرامى، پیشوای نهم، حضرت جواد علیه السلام و مادرش بانوی گرانقدر و با فضیلتی به نام «سمانه مغربیه» است که به «سیده ام الفضل» معروف بود.[5] قدر و منزلت اين بانوي گرامي بدان پايه بود که امام هادى درباره اش فرمود: «مادرم عارف به حق من می باشد و اهل بهشت است. شیطان سرکش به او نزدیک نمی شود و مکر زورگوی لجوج به وی نمی رسد و خداوند حافظ و نگهبان او است و او در زمره مادران صدیقین و صالحان قرار دارد.»[6]

تاریخ شهادت آن حضرت در سال 254هجری قمری در سن 41 سالگی ومحل شهادت آن درشهر سامراء و مدت امامت آن حضرت33 سال بوده است.

خلفای معاصر آن حضرت: 1- معتصم، برادر مامون (217 - 227). 2- واثق، پسر معتصم (227 - 232) 3- متوکل، برادر واثق (232 - 248) 4- منتصر، پسر متوکل (6 ماه) 5- مستعین، پسر عموى منتصر (248 - 252) 6- معتز، پسر دیگر متوکل[7] (252 - 255).

شرایط بحرانى که امامان شیعه در زمان عباسیان با آن روبرو بودند، آنان را واداشت تا ابزارى جدید براى برقرارى ارتباط با پیروان خود جستجو کنند. این ابزار چیزى جز شبکه ارتباطى وکالت و تعیین نمایندگان و کارگزاران در مناطق مختلف توسط امام نبود. هدف اصلى این سازمان جمع آورى خمس، زکات، نذور و هدایا از مناطق مختلف توسط وکلا، و تحویل آن به امام، و نیز پاسخ گویى امام به سؤالات و مشکلات فقهى و عقیدتى شیعیان و توجیه سیاسى آنان توسط وکیل امام بود. این سازمان کاربرد مؤثرى در پیشبرد مقاصد امامان داشت. امام هادى علیه السلام که در سامراء تحت نظر و کنترل شدیدى قرار گرفته بود، برنامه تعیین کارگزاران و نمایندگان را که پدرش امام جوادعلیه السلام اجرا کرده بود، ادامه داد و نمایندگان و وکلائى در مناطق و شهرهاى مختلف منصوب کرد و بدین وسیله یک سازمان ارتباطى هدایت شده و هماهنگ به وجود آورد که هدف هاى یاد شده را تامین مى کرد. فقدان تماس بین امام و پیروانش، نقش مذهبى سیاسى وکلا را افزایش داد، به نحوى که کارگزاران(وکلاى) امام مسئولیت بیشتر در گردش امور یافتند. وکلاى امام به تدریج تجربیات ارزنده اى را درسازماندهى شیعیان در واحدهاى جداگانه به دست آوردند. گزارش هاى تاریخى متعدد نشان مى دهد که وکلا، شیعیان را بر مبناى نواحى گوناگون به چهار گروه تقسیم کرده بودند، نخستین ناحیه، بغداد، مدائن و عراق (کوفه) را شامل مى شد. ناحیه دوم، شامل بصره و اهواز بود. ناحیه سوم، قم و همدان، و بالاخره ناحیه چهارم، حجاز، یمن و مصر را دربر مى گرفت. هر ناحیه به یک وکیل مستقل واگذار مى شد که تحت نظر او کارگزاران محلى، منصوب مى شدند. اقدامات سازمان وکالت را در دستورالعمل هاى حضرت هادى علیه السلام به مدیریت این سازمان، مى توان مشاهده کرد. ترس و وحشت متوکل از نفوذ معنوى امام در میان مردم را مى توان از انتخاب محل سکونت حضرت فهمید. در عصر امام هادى علیه السلام مکاتب عقیدتى متعددى همچون «معتزله » و «اشاعره » رواج یافته و آرا ونظریات کلامى فراوانى در جامعه اسلامى پدید آمده بود و بازار مباحثى؛ همچون جبر، تفویض، امکان یا عدم امکان رؤیت خدا، جسمیت خدا، و امثال اینها بسیارداغ بود، مطالعه و بررسى حیات علمى امام نشان مى دهد که اکثر مناظرات امام هادى علیه السلام پیرامون این گونه موضوعات کلامى بوده و روایات متعددى از آن حضرت در این زمینه نقل شده است که برترى مبانى اعتقادى شیعه را به روشنى ثابت مى کند. از جمله گروه هاى باطل و منحرفى که در دوران امامت امام هادى علیه السلام فعال بودند، گروه غلات را بایدنام برد که افکار و عقاید پوچ و منحط و بى اساسى داشتند و خود را شیعه وانمود مى کردند. آنان درباره امام غلو نموده، براى او مقام الوهیت قائل مى شدند و گاهى نیز خود را منصوب از طرف امام قلمدادمى کردند و بدین وسیله موجبات بدنامى شیعیان را درمیان فرقه هاى دیگر فراهم مى کردند. امام هادى از این گروه اظهار تبرى نموده، با آنان مبارزه مى کرد و تلاش مى نمود که با طرد آنان، اجازه ندهد لکه ننگى بر دامن تشیع بنشیند.[8]

[1] مناقب، ابن شهر آشوب، ج 4، ص 401، اعلام الورى، ص 339 و کافى، ج 1، ص 497. نقل های دیگری مانند 27 ذیحجه همان سال، و دوم و سوم و سیزدهم رجب سال 214 هجری نیز ذکر شده است. برای آگاهی بیشتر به بحار الانوار، ج 50، ص 116 - 113 مراجعه کنید.

[2] نام روستایی در 6 کیلومتری مدینه که حضرت موسی بن جعفر علیه السلام آن را تاسیس کرده بود. (ر. ک. مناقب، ج 4، ص 382)، ولی در معاجم مربوط به بلدان از چنین قریه ای ذکری به میان نیامده است. بر همین اساس ضبط دقیق آن مشخص نیست. در برخی منابع نیز «صربا» ضبط شده است.

[3] به آن حضرت «ابوالحسن ثالث » نیز گفته می شود. در اصطلاح محدثان «ابوالحسن اول » امام کاظم علیه السلام و «ابوالحسن ثانی » امام رضا علیه السلام است.

[4] مناقب، ج 4، ص 401. القاب دیگری نیز برای آن حضرت ذکر شده است. (ر. ک. دلائل الامامة، ص 217.

[5] مناقب، ج 4، ص 401.

[6] همان مدرک.

[7] امام هادى(ع) در زمان این خلیفه مسموم گردید و به شهادت رسید و در خانه خود به خاک سپرده شده.

[8] شرح مختصرى از زندگانى حضرت امام هادى علیه السلام