حامد
پنجشنبه 11 فروردین 90, 06:51 بعد از ظهر
زماني* كه* فرقه بابيت، در نزاعهاي* درون* گروهي* دهه 1280ق* در عثماني، به* دو گروه* :
«ازلي» (تحت* رياست* صبح* ازل) و «بهائي» (به* رهبري* حسينعلي* بها)
تجزيه* و تقسيم* شد، ازلي*ها شكار انگليس* شدند و بهائيان، همچنان، در سهم* روسيه* باقي* ماندند.
*ارتباط* بهائيت* با استعمار تزاري، در این تاپیک مفصلاً* بررسي* شده* است.
در مورد روابط* صبح* ازل* با انگليسي*ها نيز بايد به* سخن* بسياري* از مورخان* (اعم* از ايراني* و اروپايي) اشاره* كنيم* كه* صراحتاً* از حقوق* بگيري* ازل* از انگليسي*ها در قبرس* ياد كرده*اند.
لرد كرزن، سياستمدار مشهور انگليسي، در «ايران* و مسئله ايران» تصريح* مي*كند:
«صبح* ازل* كه* در قبرس* سكني* داشت، مقرري* خاصي* از حكومت* انگلستان* دريافت* مي*نمود» (1)
مورخان* ايراني* نيز همچون* :
كسروي (2) ، اسماعيل* رائين (3) و فريدون* آدميت (4) به* ارتباط* ازل* با انگليسي*ها تصريح* دارند.
*متقابلاً* بايد خاطر نشان* ساخت* كه :
بهائيت* نيز براي* ابد، بسته* و پيوسته به* روسيه* باقي* نماند
و با فروپاشي* امپراتوري* تزاري* در اواخر جنگ* جهاني* اول و ظهور دولت* انقلابي* شوروي* در آن* كشور (كه* به* بهائيان، به* چشم* «زائده» دولت* تزاري* مي*نگريست)
اين* فرقه* نقطه اتكا پيشين* را از دست* داد و توسعه قدرت* استعماري* بريتانيا در خاورميانه و بويژه* اشغال* نظامي* فلسطين* (مقر* پيشوايان* بهائيت)
توسط* قشون* انگليس، رهبر وقت* اين* فرقه، عباس* افندي را (كه* از مدتها قبل، در خط* ارتباط* با غرب* افتاده* بود)
به* عنوان* قبله سياسي* جديد، به* سمت* لندن* سوق* داد.
*پيوند بهائيت* با دولت* انگليس* در سده اخير، از مسائلي* است* كه* مي*توان* گفت* بين* مورخان* و مطلعان* رشته تاريخ* و سياست، بر روي* آن* نوعي* «اجماع» وجود دارد .
در اين* زمينه، نمونه*وار، مي*توان* به* اظهارات* :
مهدي* بامداد (5) ، اسماعيل* رائين (6) ، احمد كسروي (7) ، فريدون* آدميت (8) ، خان* ملك* ساساني (9) ، محمود محمود (10) ،
دكتر جواد شيخ* الاسلامي (11) ، دكتر عبدالهادي* حائري (12) ، محمدرضا فشاهي (13) ، احسان* طبري (14) ، دكتر يوسف* فضايي (15) ،
دكتر سيد سعيد زاهد زاهداني (16) ، عبدالله* شهبازي (17) ، بهرام* افراسيابي (18) و ديگران* استناد كرد كه* بر نكته فوق* انگشت* تأكيد مي*گذارند.
دكتر شيخ*الاسلامي* (استاد فقيد دانشگاه) مترجم* كتاب* خاطرات* سياسي* سر آرتور هاردينگ* آنجا كه* هاردينگ* ،
در بخشي* از خاطرات* خود با لحني* جانبدارانه* از بابيان* و بهائيان* ياد مي*كند، مي*نويسد:
«در عرض* يكصد سال* اخير، بابيان* و بهائيان* ايران* هميشه* از خط* مشي* سياسي* انگلستان* در شرق* پيروي* كرده*اند
و ستايش* وزير مختار انگليس* از آنها امري* است* كاملاً* طبيعي» . (19)
*دليل* مورخان* يادشده، روابط* آشكار اين* فرقه* با بريتانيا، بويژه* اعطاي* لقب* و نشان* عالي* از سوي* پادشاه* انگليس* به* عباس* افندي ،
مي*باشد كه* تصوير آن* در كتب* مختلف* آمده* است. (20)
حتي* اين* مطلب، در «تنبه* و استبصار» مبلغان* بهائي* (و ياران* عباس* افندي) نيز كه* پس* از مرگ* وي* به* اسلام* گرويده*اند، مؤ*ثر بوده* و در آثار آنان* بازتاب* آشكار دارد. (21)
*احسان* طبري، ضمن* اشاره* به* مخالفت* حسينعلي* بها با «تعصبات* ملي* و ديني» ،
كه* به* زعم* وي* حاصلي* جز «صلح* گرايي* منفعل» و تعطيل* مبارزات* اجتماعي ــ سياسي* ملتها بر ضد استبداد داخلي* و تجاوز خارجي* ندارد، مي*نويسد:
«در دوران* عبدالبها (1921 ــ 1844) حكومت* عثماني* فرو پاشيد و امپرياليسم* انگلستان* متصرفات* اين* حكومت* را به* چنگ* آورد.
عبدالبها با اربابان* تازه فلسطيني* وارد روابط* نزديك* شد، چنانكه* در مراسم* خاصي، مقامات* انگليسي* فلسطين* به* او لقب* «سر» (Sir) دادند ،
لقبي* كه* از طرف* شاه* انگليس* عطا مي*شود و پاداش* خدمات* مهم* به* امپراطوري* است. (22)
فريدون* آدميت* نيز تصريح* مي*كند كه:
«جنگ* بين*الملليِ* گذشته* در سرنوشت* بابيها مؤ*ثر گرديد و سقوط* حكومت* تزار به* عمر حمايت* آنان* از بهائيان* خاتمه* بخشيد.
از آن* طرف* سرزمين* فلسطين* به* دست* انگليس*ها افتاد و بهائيان* را به* سوي* خود كشيدند
و لرد آللنبي* حاكم* نظامي* حيفا متعاقب* آن، نشان* مخصوص* و لقب «سر» (Sir) به* «عبدالبها» داد و عكس* مخصوصي* در آن* مجلس* برداشته* شده* كه* در «كتاب* صبحي» ديده* مي*شود.
از اين* پس* بهائيان* نيز در كادر سياسي* انگليسها وارد گرديدند و اين* نهر هم* به* رود تايمز ريخت» ! (23)
*چرخش* سياسي* عباس* افندي* از روسيه* به* لندن و گرفتن* نشان* از دست* ژنرال* انگليسي* (آللنبي) پس* از جنگ* جهاني* اول،
داستان* شگفتي* است* كه* مي*زيبد جداگانه* و مفصل* پيرامون* آن* سخن* بگوييم.
پيوند عبدالبها با بريتانيا، البته* به* سالها پيش* از سلطه آللنبي* بر فلسطين، به* دوران* سفر عباس* افندي* به* اروپا (1911) بازمي*گردد
و سابقه ارتباط* انگليسي*ها با سران* بهائيت* جهت* شكار آنها (و بيرون* آوردنشان* از چنگ* حريف* روسي) از اين* هم* ديرينه*تر بوده*
و به* دوران* اقامت* حسينعلي* بها در بغداد (1269ق* به* بعد) مي*رسد.
پی نوشتها :
---------------[size=84]
1.حقوق* بگيران* انگليس* در ايران، اسماعيل* رائين، ص* 332. نيز ر.ك، سفرنامه* از خراسان* تا بختياري، هانري* رنه* دالماني، ترجمه مترجم* همايون* فره*وشي، ص* 991
2. بهائيگري، چ* 2، تهران* 1323، چاپخانه پيمان، صص* 90 -89 ؛ تاريخ* مشروطه ايران، از همو، ص* 291
3. انشعاب* در بهائيت* پس* از مرگ* شوقي* رباني، اسماعيل* رائين، مؤ*سسه تحقيقي* رائين، تهران* 1357، ص* 291؛ حقوق* بگيران* انگليس* در ايران، ص* 332
4. اميركبير و ايران، با مقدمه محمود محمود، چاپ* اول: انتشارات* بنگاه* آذر، تهران* 1323، قسمت* اول، صص* 258 -256 نيز ر.ك،
همان: متن* كامل، چاپ* دوم: مؤ*سسه مطبوعاتي* اميركبير، تهران* 1334، صص207 -208
5. شرح* حال* رجال* ايران، 2/202 - 201
6. حقوق* بگيران* انگليس* در ايران، صص* 333 -332
7. بهائيگري، صص* 90 ــ 89.
8. اميركبير و ايران، شركت* سهامي* انتشارات* خوارزمي، تهران، بهمن* 1355، ص* 457
9. دست* پنهان* سياست* انگليس* در ايران، خان* ملك* ساساني، چ* 3: انتشارات* بابك* با همكاري* انتشارات* هدايت، تهران، بي* تا، صص* 103 - 102
10. تاريخ* روابط* سياسي* ايران* و انگليس* در قرن* 19، چ* 4: انتشارات* اقبال، تهران* 1361، 2/529 -528
11. خاطرات* سياسي* سر آرتور هاردينگ* وزير مختار بريتانيا در دربار ايران* در عهد سلطنت* مظفرالدين* شاه* قاجار، ترجمه شيخ* الاسلامي، چ* 1، ص* 102
12. تشيع* و مشروطيت* در ايران...، ص* 90
13. از گاتها تا مشروطيت، ص* 235
14.جامعه ايران* در دوران* رضاشاه، ص* 118
15. تحقيق* در تاريخ* و عقايد شيخيگري، بابيگري، بهائيگري... و كسروي*گري، انتشارات* عطايي، تهران* 1383، صص* 197 - 194
16. ر.ك، اثر محققانه ايشان* تحت* عنوان: بهائيت* در ايران، صص 225 -224
17. «جستارهايي* از تاريخ* بهائيگري* در ايران» ، تاريخ* معاصر ايران، سال* 7، ش* 27، پاييز 1382
18. تاريخ* جامع* بهائيت* (نوماسوني)، ص* 406 به* بعد.
19.خاطرات* سياسي* سر آرتور هاردينگ...، ص* 102
20. ر.ك، شرح* حال* رجال* ايران، مهدي* بامداد، 2/201؛ انشعاب* در بهائيت، اسماعيل* رائين، ص* 117؛ تاريخ* جامع* بهائيت* (نوماسوني)، افراسيابي، ص* 408
21. براي* نمونه* ر.ك، كشف* الحيل، عبدالحسين* آيتي، 1/23- 22؛ فلسفه نيكو، حسن* نيكو، حسن* نيكو، چ* مؤ*سسه مطبوعاتي* فراهاني، 2/ 198 -196؛
خاطرات* صبحي* درباره بابيگري* و بهائيگري، مقدمه* از سيد هادي* خسروشاهي، چ* 5 : مركز انتشارات* دارالتبليغ* اسلامي، قم* 1354، ص* 205 و 320 و نيز صص* 126 - 124؛
اسناد و مدارك* درباره بهائيگري* (جلد دوم* خاطرات* صبحي)، نشر عصر جديد، تهران* 1357، ص* 137
22. جامعه ايران* در دوران* رضاشاه، احسان* طبري، ص* 117
23. اميركبير و ايران، با مقدمه محمود محمود، چاپ* اول: انتشارات* بنگاه* آذر، تهران* 1323، قسمت* اول، صص*258 ــ 256. نيز ر.ك،
همان: متن* كامل، چاپ* دوم: مؤ*سسه مطبوعاتي* اميركبير، تهران* 1334، صص* 208 - 207؛ چاپ* پنجم: شركت* سهامي* انتشارات* خوارزمي، تهران، بهمن* 1355، ص* 457
«ازلي» (تحت* رياست* صبح* ازل) و «بهائي» (به* رهبري* حسينعلي* بها)
تجزيه* و تقسيم* شد، ازلي*ها شكار انگليس* شدند و بهائيان، همچنان، در سهم* روسيه* باقي* ماندند.
*ارتباط* بهائيت* با استعمار تزاري، در این تاپیک مفصلاً* بررسي* شده* است.
در مورد روابط* صبح* ازل* با انگليسي*ها نيز بايد به* سخن* بسياري* از مورخان* (اعم* از ايراني* و اروپايي) اشاره* كنيم* كه* صراحتاً* از حقوق* بگيري* ازل* از انگليسي*ها در قبرس* ياد كرده*اند.
لرد كرزن، سياستمدار مشهور انگليسي، در «ايران* و مسئله ايران» تصريح* مي*كند:
«صبح* ازل* كه* در قبرس* سكني* داشت، مقرري* خاصي* از حكومت* انگلستان* دريافت* مي*نمود» (1)
مورخان* ايراني* نيز همچون* :
كسروي (2) ، اسماعيل* رائين (3) و فريدون* آدميت (4) به* ارتباط* ازل* با انگليسي*ها تصريح* دارند.
*متقابلاً* بايد خاطر نشان* ساخت* كه :
بهائيت* نيز براي* ابد، بسته* و پيوسته به* روسيه* باقي* نماند
و با فروپاشي* امپراتوري* تزاري* در اواخر جنگ* جهاني* اول و ظهور دولت* انقلابي* شوروي* در آن* كشور (كه* به* بهائيان، به* چشم* «زائده» دولت* تزاري* مي*نگريست)
اين* فرقه* نقطه اتكا پيشين* را از دست* داد و توسعه قدرت* استعماري* بريتانيا در خاورميانه و بويژه* اشغال* نظامي* فلسطين* (مقر* پيشوايان* بهائيت)
توسط* قشون* انگليس، رهبر وقت* اين* فرقه، عباس* افندي را (كه* از مدتها قبل، در خط* ارتباط* با غرب* افتاده* بود)
به* عنوان* قبله سياسي* جديد، به* سمت* لندن* سوق* داد.
*پيوند بهائيت* با دولت* انگليس* در سده اخير، از مسائلي* است* كه* مي*توان* گفت* بين* مورخان* و مطلعان* رشته تاريخ* و سياست، بر روي* آن* نوعي* «اجماع» وجود دارد .
در اين* زمينه، نمونه*وار، مي*توان* به* اظهارات* :
مهدي* بامداد (5) ، اسماعيل* رائين (6) ، احمد كسروي (7) ، فريدون* آدميت (8) ، خان* ملك* ساساني (9) ، محمود محمود (10) ،
دكتر جواد شيخ* الاسلامي (11) ، دكتر عبدالهادي* حائري (12) ، محمدرضا فشاهي (13) ، احسان* طبري (14) ، دكتر يوسف* فضايي (15) ،
دكتر سيد سعيد زاهد زاهداني (16) ، عبدالله* شهبازي (17) ، بهرام* افراسيابي (18) و ديگران* استناد كرد كه* بر نكته فوق* انگشت* تأكيد مي*گذارند.
دكتر شيخ*الاسلامي* (استاد فقيد دانشگاه) مترجم* كتاب* خاطرات* سياسي* سر آرتور هاردينگ* آنجا كه* هاردينگ* ،
در بخشي* از خاطرات* خود با لحني* جانبدارانه* از بابيان* و بهائيان* ياد مي*كند، مي*نويسد:
«در عرض* يكصد سال* اخير، بابيان* و بهائيان* ايران* هميشه* از خط* مشي* سياسي* انگلستان* در شرق* پيروي* كرده*اند
و ستايش* وزير مختار انگليس* از آنها امري* است* كاملاً* طبيعي» . (19)
*دليل* مورخان* يادشده، روابط* آشكار اين* فرقه* با بريتانيا، بويژه* اعطاي* لقب* و نشان* عالي* از سوي* پادشاه* انگليس* به* عباس* افندي ،
مي*باشد كه* تصوير آن* در كتب* مختلف* آمده* است. (20)
حتي* اين* مطلب، در «تنبه* و استبصار» مبلغان* بهائي* (و ياران* عباس* افندي) نيز كه* پس* از مرگ* وي* به* اسلام* گرويده*اند، مؤ*ثر بوده* و در آثار آنان* بازتاب* آشكار دارد. (21)
*احسان* طبري، ضمن* اشاره* به* مخالفت* حسينعلي* بها با «تعصبات* ملي* و ديني» ،
كه* به* زعم* وي* حاصلي* جز «صلح* گرايي* منفعل» و تعطيل* مبارزات* اجتماعي ــ سياسي* ملتها بر ضد استبداد داخلي* و تجاوز خارجي* ندارد، مي*نويسد:
«در دوران* عبدالبها (1921 ــ 1844) حكومت* عثماني* فرو پاشيد و امپرياليسم* انگلستان* متصرفات* اين* حكومت* را به* چنگ* آورد.
عبدالبها با اربابان* تازه فلسطيني* وارد روابط* نزديك* شد، چنانكه* در مراسم* خاصي، مقامات* انگليسي* فلسطين* به* او لقب* «سر» (Sir) دادند ،
لقبي* كه* از طرف* شاه* انگليس* عطا مي*شود و پاداش* خدمات* مهم* به* امپراطوري* است. (22)
فريدون* آدميت* نيز تصريح* مي*كند كه:
«جنگ* بين*الملليِ* گذشته* در سرنوشت* بابيها مؤ*ثر گرديد و سقوط* حكومت* تزار به* عمر حمايت* آنان* از بهائيان* خاتمه* بخشيد.
از آن* طرف* سرزمين* فلسطين* به* دست* انگليس*ها افتاد و بهائيان* را به* سوي* خود كشيدند
و لرد آللنبي* حاكم* نظامي* حيفا متعاقب* آن، نشان* مخصوص* و لقب «سر» (Sir) به* «عبدالبها» داد و عكس* مخصوصي* در آن* مجلس* برداشته* شده* كه* در «كتاب* صبحي» ديده* مي*شود.
از اين* پس* بهائيان* نيز در كادر سياسي* انگليسها وارد گرديدند و اين* نهر هم* به* رود تايمز ريخت» ! (23)
*چرخش* سياسي* عباس* افندي* از روسيه* به* لندن و گرفتن* نشان* از دست* ژنرال* انگليسي* (آللنبي) پس* از جنگ* جهاني* اول،
داستان* شگفتي* است* كه* مي*زيبد جداگانه* و مفصل* پيرامون* آن* سخن* بگوييم.
پيوند عبدالبها با بريتانيا، البته* به* سالها پيش* از سلطه آللنبي* بر فلسطين، به* دوران* سفر عباس* افندي* به* اروپا (1911) بازمي*گردد
و سابقه ارتباط* انگليسي*ها با سران* بهائيت* جهت* شكار آنها (و بيرون* آوردنشان* از چنگ* حريف* روسي) از اين* هم* ديرينه*تر بوده*
و به* دوران* اقامت* حسينعلي* بها در بغداد (1269ق* به* بعد) مي*رسد.
پی نوشتها :
---------------[size=84]
1.حقوق* بگيران* انگليس* در ايران، اسماعيل* رائين، ص* 332. نيز ر.ك، سفرنامه* از خراسان* تا بختياري، هانري* رنه* دالماني، ترجمه مترجم* همايون* فره*وشي، ص* 991
2. بهائيگري، چ* 2، تهران* 1323، چاپخانه پيمان، صص* 90 -89 ؛ تاريخ* مشروطه ايران، از همو، ص* 291
3. انشعاب* در بهائيت* پس* از مرگ* شوقي* رباني، اسماعيل* رائين، مؤ*سسه تحقيقي* رائين، تهران* 1357، ص* 291؛ حقوق* بگيران* انگليس* در ايران، ص* 332
4. اميركبير و ايران، با مقدمه محمود محمود، چاپ* اول: انتشارات* بنگاه* آذر، تهران* 1323، قسمت* اول، صص* 258 -256 نيز ر.ك،
همان: متن* كامل، چاپ* دوم: مؤ*سسه مطبوعاتي* اميركبير، تهران* 1334، صص207 -208
5. شرح* حال* رجال* ايران، 2/202 - 201
6. حقوق* بگيران* انگليس* در ايران، صص* 333 -332
7. بهائيگري، صص* 90 ــ 89.
8. اميركبير و ايران، شركت* سهامي* انتشارات* خوارزمي، تهران، بهمن* 1355، ص* 457
9. دست* پنهان* سياست* انگليس* در ايران، خان* ملك* ساساني، چ* 3: انتشارات* بابك* با همكاري* انتشارات* هدايت، تهران، بي* تا، صص* 103 - 102
10. تاريخ* روابط* سياسي* ايران* و انگليس* در قرن* 19، چ* 4: انتشارات* اقبال، تهران* 1361، 2/529 -528
11. خاطرات* سياسي* سر آرتور هاردينگ* وزير مختار بريتانيا در دربار ايران* در عهد سلطنت* مظفرالدين* شاه* قاجار، ترجمه شيخ* الاسلامي، چ* 1، ص* 102
12. تشيع* و مشروطيت* در ايران...، ص* 90
13. از گاتها تا مشروطيت، ص* 235
14.جامعه ايران* در دوران* رضاشاه، ص* 118
15. تحقيق* در تاريخ* و عقايد شيخيگري، بابيگري، بهائيگري... و كسروي*گري، انتشارات* عطايي، تهران* 1383، صص* 197 - 194
16. ر.ك، اثر محققانه ايشان* تحت* عنوان: بهائيت* در ايران، صص 225 -224
17. «جستارهايي* از تاريخ* بهائيگري* در ايران» ، تاريخ* معاصر ايران، سال* 7، ش* 27، پاييز 1382
18. تاريخ* جامع* بهائيت* (نوماسوني)، ص* 406 به* بعد.
19.خاطرات* سياسي* سر آرتور هاردينگ...، ص* 102
20. ر.ك، شرح* حال* رجال* ايران، مهدي* بامداد، 2/201؛ انشعاب* در بهائيت، اسماعيل* رائين، ص* 117؛ تاريخ* جامع* بهائيت* (نوماسوني)، افراسيابي، ص* 408
21. براي* نمونه* ر.ك، كشف* الحيل، عبدالحسين* آيتي، 1/23- 22؛ فلسفه نيكو، حسن* نيكو، حسن* نيكو، چ* مؤ*سسه مطبوعاتي* فراهاني، 2/ 198 -196؛
خاطرات* صبحي* درباره بابيگري* و بهائيگري، مقدمه* از سيد هادي* خسروشاهي، چ* 5 : مركز انتشارات* دارالتبليغ* اسلامي، قم* 1354، ص* 205 و 320 و نيز صص* 126 - 124؛
اسناد و مدارك* درباره بهائيگري* (جلد دوم* خاطرات* صبحي)، نشر عصر جديد، تهران* 1357، ص* 137
22. جامعه ايران* در دوران* رضاشاه، احسان* طبري، ص* 117
23. اميركبير و ايران، با مقدمه محمود محمود، چاپ* اول: انتشارات* بنگاه* آذر، تهران* 1323، قسمت* اول، صص*258 ــ 256. نيز ر.ك،
همان: متن* كامل، چاپ* دوم: مؤ*سسه مطبوعاتي* اميركبير، تهران* 1334، صص* 208 - 207؛ چاپ* پنجم: شركت* سهامي* انتشارات* خوارزمي، تهران، بهمن* 1355، ص* 457