توضیحی پیرامون حدیث اقوام متعمق در آخرالزمان (حاشیه مناظره)

حجت الاسلام غرویان در تایید فلسفه به روایتی از امام سجاد علیه السلام در مورد اقوامی متعمق در آخر الزمان استناد کردند که در زیر پاسخ آن را از نظر می گذرانید. این مطلب بر گرفته از کتاب «فلسفه از منظر قران و عترت» به قلم مهدی نصیری است که می توانید متن کامل کتاب را از اینترنت دانلود کنید:

«برخي* از فيلسوفان* مسلمان* با چشم*پوشي* از همه رواياتي* كه* (در باره مذمت تفکر در ذات و صفات خداوند) گذشت*، روايتي* را به* عنوان* تأييدي* بر تلاش* ذهني* و عقلي* خود (فارغ از ممشای اهل بیت علیهم السلام در توحید) در باب* ذات* و صفات* الهي* ذكر مي*كنند؛ آن* روايت* اين* است*:

ـ سُئل* علي* بن* الحسين عليه السلام عن* التوحيد، فقال*: ان* الله* تعالي* علم* انه* يكون* في* اخرالزمان* اقوام* متعمقون* فأنزل* الله* تعالي*: «قل* هو الله* احد، الله* الصمد» و الايات* من* سورة الحديد الي* قوله*: و هو عليم*ٌ بذات* الصدور، فمن* رام* ماوراء ذلك* فقد هلك[1]

از امام* سجاد عليه السلام درباره توحيد پرسيده* شد، حضرت* فرمود: خداوند دانست* كه* در آخرالزمان* گروه*هايي* اهل* تعمق* يافت* خواهند شد، لذا سوره* توحيد و آياتي* از سوره* حديد را [آيات* 1 تا 6] نازل* فرمود؛ حال* هر كس* در پي*فهم* فراتر از اين* آيات* بر آيد، نابود خواهد شد.

درباره روايت* فوق* بايد گفت*:

اولاً، اگر حتي* مفاد روايت* فوق* توصيه* به* تعمق* در ذات* و صفات* الهي* باشد، چنين* روايتي* نمي*تواند در برابر ده*ها روايتي* كه* نهي* از تعمّق* و تفكر در ذات* و صفات* مي*كنند، تاب* آورده* و بايد به* كناري* نهاده* شود و يا بر معنايي* غير معارض* با مفهوم* آن* روايات* حمل* شود.

ثانياً، روايت* فوق* نه* تنها حاوي* توصيه* به* تعمق* در ذات* و صفات* خداوند نيست* بلكه* همچون* ديگر رواياتي* كه* ذكر آن*ها گذشت*، ظهور در نفي* تلاش* براي* ادراك* و توصيف* خداوند، فراتر از آنچه* در قرآن* آمده* است*، داشته* و آن* را موجب* هلاكت* مي*داند. تعبير «فمن* رام* وراء ذلك* فقد هلك*»، ظهور در نفي* تلاش* و تفكر آزاد فارغ* از آنچه* خداوند خود درباره ذات* و صفات* خويش* گفته* است*، دارد و اگر مقصود، توصيه* به* تعمق* و تفكر باشد، چنين* تعبيري* زائد و بلكه* مخل* به* مقصود است*.

علامه* مجلسي* در توضيح* اين* حديث* مي*گويد: «ظاهر اين* روايت*، منع* از تفكر و خوض* عقلي* در مسائل* توحيد و توقف* در آنچه* كه* نصوص* ديني* مي*گويند، مي*باشد.»[2]

ملاصالح* مازندراني* (م*1081هـ) شارح* اصول* كافي* نيز در توضيح* اين* حديث* مي*نويسد: «فمن* رام* وراء ذلك* يعني* آن*كه* اگر كسي* در باب* معرفت* خداوند بر خلاف* يا فوق* يا دون* سوره توحيد و آيات* سوره حديد حركت* كند، هلاك* شده* است*؛ و اگر مطلوب* خداوند [در باب* خداشناسي*] چيزي* غير از اين* بود، بندگانش* را بدان* هدايت* مي*نمود. پس* در حكمت* الهي* واجب* آن* است* كه* بندگان*، خداوند را به* آنچه* خود خويش* را توصيف* كرده*، وصف* كنند و در فراتر از آن* فرو نروند تا قواعد توحيد در دل* و جانشان* تثبيت* شود و در دره*هاي* هلاكت* و منزلگاه*هاي* شرك* سقوط* نكنند.»[3]

ثالثاً، واژه* تعمق* اساساً باري* منفي* و مذموم* در لسان* روايات* دارد و در اين* روايت* نيز متعمّقون* مدح* اقوام* نبوده*، بلكه* ظهور در مذمّت* آنان* دارد. به* روايات* زير بنگريد:

1. اميرالمؤمنين عليه السلام: الكفر علي* اربع* دعائم*: علي* الفسق* و الغلُوّ و الشك* و الشبهة... و الغلوّ علي* اربع* شعب*: علي* التعّمق* بالرأي*... فمن* تَعمِّق* لم* ينب* الي* الحق* و لم* يزيد الاغَرَقاً في* الغمرات* و لَم* تنحسر عنه* فتنَة الاّ غَشيَتْه*ُ اُخري* وانْخَرَق* دينَه* فَهو يهوي* في* أمر مريج*.[4]

كفر بر چهار ستون* است*: فسق*، غلوّ، شك* و شبهه*... غلوّ چهار شعبه* دارد: تعمّق* در رأي*... هر كس* تعمّق* ورزد به* حق* نمي*رسد و جز فرو رفتن* بيشتر در گرداب*ها [ي* فكري* و عملي*] نتيجه*اي* به* دست* نمي*آورد و هنوز از فتنه*اي* رهايي* نيافته* است* كه* فتنه*اي* ديگر دامنگير او مي*شود؛ دين* او از هم* گسسته* مي*شود و در آشفتگي* فرو مي*رود.

5. رسول*الله* صلي الله عليه و آله: ان*ِّ قوماً يَتَعَمِّقُون*َ في* الدين* يمرقُون* منه* كما يَمرق*ُ السِّهم* من* الرمية.[5]

مردمي* در دين* تعمق* مي*كنند؛ آنان* از دين* خارج* مي*شوند همان* گونه* كه* تير از چله*كمان* خارج* مي*شود.

6. رسول* الله صلي الله عليه و آله: اياكم* و التعمّق* في*الدين*، فان*ِّ اللّه* قَدْ جَعَله*ُ سهلاً، فخذوُا منه* ما تطيقون*.[6]

از تعمق* [و به* شقت* انداختن* خويش*] در دين* برحذر باشيدكه* خداوند دين* را آسان* قرار داده* است*، پس* از دين* هر آنچه* را كه* حد توان* شماست*، بگيريد.

2. اميرالمؤمنين عليه السلام: غاية كل*ّ متعمّق* في* معرفة الخالق* سبحانه* الاعتراف* بالقصور عن* ادراكها.[7]

نهايت* تلاش* هر كس* كه* در معرفت* خداوند سبحان* تعمق* ورزد، اعتراف* به* ناتواني* از ادراك* معرفت* [ذات* و حقيقت*] آفريدگار است*.

3. امام* علي عليه السلام در يكي* از خطب* نهج*البلاغه*، درباره* ستايش* خداوند از راسخون* في*العلم* در قرآن* كه* كساني* جز ائمه* معصومين عليهم السلام نيستند، مي*فرمايد، چون* اينان* به* عجزشان* از دريافت* برخي* از امور غيبي* (از جمله* حقيقت* ذات* و صفات* الهي*) اعتراف* كردند و از «تعمّق*» در اين* امور پرهيز كردند، خداوند آنان* را با صفت* راسخان* در علم*، ستايش* نمود (فَمدح* الله*، عز و جل* اعترافهم* بالعجز عن* تناول* ما لم* يُحيطوا به* علماً و سمّي* تركهم* التعمق* في* ما لم* يكلّفهم* البحث* عنه* منهم* رسوخا).[8]

4. اميرالمؤمنين عليه السلام: المؤمن*... لامتعمّق*[9]

مؤمن*، خويش* را در امور ديني* و دنيايي* بي*جهت* به* مشقّت* نمي*اندازد و اهل* تعمّق* نيز نيست*.

در روايات* فوق* هم* تعمّق* در معرفت* الهي* (تفكر و تعمّق* در ذات* و صفات* خداوند) و هم* تعمّق* و وسواس* و كند و كاوهاي* بي*دليل* در اعتقاد و عمل* به* احكام* ديني* مذمّت* شده* است*.[10]

[11]

[1]- بحارالانوار3/ 261

[2]- همان*

[3]- ملاصالح* مازندراني*، محمد، شرح* اصول* كافي*3/ 145

[4]- كافي*2/ 391

[5]- اميني*، عبدالحسين*، الغدير 8/ 114، كنز العمّال* /ح*31543، مسند احمد 3/ 159

[6]- كنزالعمّال*8/ 534

[7]- شرح* نهج*البلاغة ابن* ابي* الحديد20/ 292

[8]- نهج*البلاغه* عبده1/ 163، التوحيد 56

[9]- كافي*2/ 228

[10]- براي* توضيح* بيشتر در مورد حديث* «اقوام* متعمقون* »، ر.ك* به*: برنجكار، رضا، حديث* اقوام* متعمقون*، مدح* يا مذمّت*، فصلنامه* نقد و نظر، شماره 31 و 32، پاييز و زمستان* 1382.


منبع: وبلاگ رسمی "مهدی نصیری"
http://nasiri1342.blogfa.com/post-49.aspx